Koński targ...

 

          Światy mijają niepostrzeżenie. Światy rąk, ust, słów. Światy mijają ostatecznie, by odrodzić się w naszej pamięci, albo w opowieściach. I tak jest chyba dobrze, nie sądzisz? Co mija, mija ostatecznie, ale jeśli wraca, to tylko cieniem tego, co było. Że niby znów mówię o ludzkim życiu? Też. Ale zanim zacznę to, co chcę, to powiem ci coś. Jakiś czas temu czytałem romanse. Romanse współczesne, czyli czytadła. Nie wiem czemu. Może z naturalnej potrzeby wzruszeń, może po to, by odszukać czegoś, czego nie umiałem zdefiniować, a może zwyczajnie, z braku słów. I wiesz, w tych wszystkich książkach schemat był podobny. Ona w podróży skądś, dokądś. On odludek, najczęściej czarny charakter. W tle miejsce szkicowane szybko, przeraźliwie nijak, jakby było tylko tłem dla uczuć, które mają wybuchnąć. Albo inaczej, kiedy padają nazwy, daty. Kartki z przewodnika płyną przez przestrzeń zupełnie po nic, zupełnie po nic. Nie mogę inaczej, wiesz? Nie mogę, bo w uszach mam jeszcze ciche popołudnie, które dźwiękiem kół ciął tramwaj wspinający się na nasyp. Już zawsze będę pamiętaj ten dźwięk, który z daleka narastał, a potem rozlegał się dźwięk tramwajowego dzwonka i szum kół na torach malał i znikał. Działo się to również w nocy, która kołysała mnie zapachem mojego pierwotnego domu. Ale nie o tym ci opowiem. Opowiem ci o świecie, który był zbyt duży dla moich małych stóp. A kiedy zmalał, to zmieniłem się ja, a on sam zmienił się w karykaturę siebie. Za mostem od zawsze stały domy. Kamienice. Żydowskie, jak mawiała moja prababka, a ta wiedziała, co mówi. Przed wojną właśnie tak ten świat wyglądał – świat geszeftów i fabryk. Tak bardzo przypomina mi świat Prusa, że kiedy czytałem „Lalkę”, widziałem oczami wyobraźni ten świat, który dla mnie był egzotyką i  miejscem, które było od zawsze. Zawsze też pachniał smołą, dymem i węglem. Stoją więc kamienice, które kryją w swoich trzewiach historię o pierwotnych mieszkańcach, którzy ulecieli z wiatrem wiejącym nad Oświęcimiem, Treblinką i Buchenwaldem. Nikt nigdy o nich nie mówił, bo po co. Prababka tylko wspominała o jakimś Żydzie, który w piwnicy domu spał w skrytce zrobionej pod węglem. Wychodził nocą, by wdychać zimne powietrze przesycone dymem z kopalni i fabryki. O, widzisz, to dom, w którym mieszkała fotografka. Kiepska, jak sądzę, patrząc na zdjęcia mojej matki i wcześniej babki. Usta podrasowane ołówkiem, zgodnie z ówczesną modą. Zapiła się na śmierć osierocając swój zakład, który jeszcze długo, długo miał założone kraty, przez które zerkały portrety ludzi, którzy dawno już odeszli. Naprzeciwko był zupełnie inny świat – kopalnia. Dojna krowa, która zestarzała się i umarła, ale wspomnienie o obracających się kołach szybu wyciągowego jest ze mną wciąż. A dalej? Dalej rozciągał się Modrzejów z całym urokiem kamienic, o których ci mówiłem. Jest dom właściciela fabryki, jest i dom, w którym mieszkał lekarz ratujący życie mojej prababki, a potem babki, aż dwa razy. Prababka mówiła o nim z nabożnym lękiem i szacunkiem, a na cmentarzu zapalała znicz w podzięce za darowane życie. A dalej? Dalej były kamienice już zniszczone czasem, choć ciągle witające słońce dzień po dniu. Kiedy biegłem chodnikiem mijałem je swoim pędem, nie zastanawiając się nad ich losem. A one przyjęły mnie, jak przyjmuje się kolejne szczenię, które dopiero po czasie zrozumie gdzie i kim jest. Była apteka, która po wojnie i zmianie ustroju zdechła, jak większość interesów w tej okolicy. Była i poczta, która pewnego razu przestała przyjmować rachunki i nie miał kto przybijać stempla na liście. Straszyła kłódka, którą po czasie ktoś wyrwał i zaczął się inny czas. A dalej był targ koński, którego moje młode nogi nie pamiętają. Wiem, że był. Pamiętam nawet furmanki, które woziły węgiel. Ale ten świat zniknął. Dalej był stary most wybity brukiem. Most, a pod nim wiecznie brudna i skołtuniona Czarna Przemsza. Za nią, tą umowną granicą, ciągnęły się Mysłowice, które witały kapliczką i wieżą kościoła.  Ale to był już inny zupełnie świat, o którym kiedyś ci opowiem. Przyjechałem tu po to, żeby zrobić zdjęcia. Sam nie wiem po co. Ale czasem robi się zdjęcia nie szukając piękna, światła, przestrzeni. Nie szuka się architektonicznego cudu. Ten świat, który minął, nie wróci. Jest we mnie i w opowieściach, które sączyła we mnie prababka. Dla niej też był to inny świat, który ją przygarnął. Tę dziewczynę, która pamiętała łąki i podkrakowskie pola. Która potrafiła podpisać się cyrylicą. Dla babki ten świat był oczywisty i pod koniec życia patrzyła, jak rozpada się wszystko to, co pamiętała. A ja? A ja widzę kolejną transformację tego świata. Czegoś nieuchronnego, które przychodzi nie wiadomo skąd. Nawet krzyż, który stał, odkąd pamiętam przy pewnym domu, czyjaś ręka przeniosła w nowe miejsce. A może i dobrze?...